INFORMATOR: ODSZKODOWANIA PRACOWNICZE

Co do zasady otrzymane środki pieniężne, w tym te wypłacone z tytułu odszkodowania lub zadośćuczynienia, stanowią dla podatnika przychód zwiększający podstawę obliczenia podatku PIT. W niektórych sytuacjach, zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 3 i 3b Ustawy PIT, można jednak zastosować zwolnienie i nie zapłacić podatku. W naszym Informatorze omawiamy kilka przypadków zwolnień dla pracowników.

1. Zwolnienie z wieloma wyjątkami

Zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 3 Ustawy PIT wolne od podatku są otrzymane odszkodowania lub zadośćuczynienia, jeżeli ich wysokość lub zasady ustalania wynikają z przepisów ustawy, aktów wykonawczych, postanowień układów zbiorowych pracy, regulaminów lub statutów, o których mowa w art. 9 § 1 Kodeksu pracy.

Powyższe nie oznacza jednak, że od każdego odszkodowania i zadośćuczynienia, którego podstawą są przepisy prawa pracy pracownik nie zapłaci podatku PIT. W dalszej treści przepisu przewidziano szereg wyjątków.

Opodatkowaniu PIT podlegają m.in.:

• określone w prawie pracy odprawy i odszkodowania z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia umowy o pracę,
• odprawy pieniężne wypłacane na podstawie przepisów o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników,
• odszkodowania przyznane na podstawie przepisów o zakazie konkurencji,
• odszkodowania za szkody dotyczące majątku związanego z prowadzoną działalnością gospodarczą,
• odszkodowania wynikające z zawartych umówi i ugód innych niż ugody sądowe.

Z kolei według art. 21 ust. 1 pkt 3b Ustawy PIT za zwolnione z opodatkowania uważa się także odszkodowania i zadośćuczynienia otrzymane na podstawie wyroku lub ugody sądowej, z wyjątkiem tych, które:

• są otrzymane w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą,
• dotyczą korzyści, które podatnik mógłby osiągnąć, gdyby nie wyrządzono mu szkody.

Jak można zauważyć, wyjątków od zwolnienia jest wiele. W dalszej części Informatora zwracamy uwagę na niektóre okoliczności, które mogą wpłynąć na uznanie przez organy podatkowe, że w konkretnej sytuacji pracownik osiągnął przychód ze stosunku pracy, który jest opodatkowany PIT.

2. Wynagrodzenie za okres pozostawania bez pracy

W przypadku rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia, z naruszeniem przepisów prawa, pracy pracownik może wystąpić do sądu z roszczeniem o przywrócenie do pracy albo o wypłatę odszkodowania. Jeśli sąd uzna, że zwolnienie było bezprawne i pracownik podejmie pracę w wyniku przywrócenia na stanowisko, przysługuje mu wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy.

> Czy wynagrodzenie za czas, w którym pracownik pozostawał bez pracy, jest odszkodowaniem zwolnionym z PIT?

Zdaniem organów podatkowych wypłacone w takich okolicznościach wynagrodzenie nie jest zwolnione z opodatkowania PIT. W interpretacji z dnia 11 czerwca 2021 r., znak 0114-KDIP3-2.4011.379.2021.1.AK, Dyrektor KIS wyjaśnił, że:

„Wynagrodzenia tego nie można traktować jako odszkodowania za bezprawne rozwiązanie stosunku pracy przysługującego na podstawie art. 56 § 1 Kodeksu pracy. Kodeks pracy wprowadza wyraźne rozgraniczenie pomiędzy wynagrodzeniem za czas pozostawania bez pracy, a odszkodowaniem”.

W konsekwencji, w opinii organów, wynagrodzenie wypłacane na podstawie art. 57 § 1 Kodeksu pracy wiąże z powstaniem przychodu ze stosunku pracy, który podlega opodatkowaniu PIT.

3. Wynagrodzenie wypłacane w porozumieniu z pracownikiem

Organy podatkowe uważają również, że zwolnieniem nie mogą być objęte wypłacane pracownikom odszkodowania, jeśli doszło do zawarcia porozumienia między pracownikiem a pracodawcą.

W interpretacji indywidualnej z dnia 6 kwietnia 2021 r., znak 0115-KDIT2.4011.25.2021.1.MD, Dyrektor KIS uznał, że jeśli pracodawca dobrowolnie zawiera z pracownikiem porozumienie, na podstawie którego wypłacane jest odszkodowanie za wypadek przy pracy (wypadek z winy pracodawcy) to należy uznać, że porozumienie to stanowi rodzaj ugody pozasądowej. Taka kwalifikacja powoduje, że  –  ze względu na brzmienie art. 21 ust. 1 pkt 3 lit. g Ustawy PIT – odszkodowanie nie podlega zwolnieniu z opodatkowania PIT.

4. Odszkodowanie rekompensujące utracone korzyści

Dążąc do polubownego zakończenia sporu, pracodawcy często decydują się na wypłatę odszkodowania, które stanowi wielokrotność miesięcznego wynagrodzenia za pracę. W zamian za to pracownik zrzeka się roszczeń o przywrócenie na zajmowane stanowisko.

W takich sytuacjach organy podatkowe uznają, że odszkodowanie stanowi przychód opodatkowany PIT. Argumentują, że wysokość wypłaconego odszkodowania nie wynika wprost z odrębnych przepisów ustaw, rozporządzeń i innych źródeł prawa pracy. Ponadto uważają, że wypłacone świadczenie, nie ma charakteru odszkodowawczego, bo jego celem jest wyłącznie zrekompensowanie pracownikowi utraconych korzyści.

W interpretacji z dnia 21 czerwca 2021 r., znak 0115-KDIT2.4011.208.2021.2.HD, Dyrektor KIS wyjaśnił, że:

„Ustalona kwota odszkodowania wynika wyłącznie z zawartej ugody sądowej – nie wynika z układów zbiorowych, porozumień zbiorowych, regulaminów lub statutów. Kwota odszkodowania jest rezultatem wspólnego uzgodnienia stron procesu co do tego, jaka wysokość odszkodowania powinna zakończyć spór sądowy. W związku z tym należy uznać, że w rozpatrywanej sprawie określone w ugodzie świadczenie otrzymane przez pracownicę nie jest odszkodowaniem, którego wysokość lub zasady ustalania wynikają z przepisów odrębnych ustaw, o których mowa w art. 21 ust. 1 pkt 3 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Zatem, przedmiotowe świadczenie nie korzysta ze zwolnienia z opodatkowania na podstawie tego artykułu”.

Zastosowania nie znajdzie także zwolnienie z art. 21 ust. 1 pkt 3b Ustawy PIT. Dzieje się tak z uwagi na wyjątek przewidziany w lit. b tego przepisu dotyczący tzw. utraconych korzyści. Takie stanowisko zostało wyrażone przez Dyrektora KIS w interpretacji z dnia 13 maja 2021 r., znak 0115-KDIT2.4011.117.2021.2.HD.

Za opodatkowaniem utraconych korzyści opowiadają się także sądy administracyjne. W wyroku z dnia 6 grudnia 2019 r., sygn. III SA/Wa 912/19 WSA w Warszawie stwierdził, że:

„Przepis art. 21 ust. 1 pkt 3 u.p.d.o.f. ma zastosowanie w przypadku otrzymania odszkodowania z tytułu poniesionych strat. Jednocześnie nie stanowi podstawy do zwolnienia odszkodowania służącego zrekompensowaniu utraconych korzyści”.

5. Podsumowanie

Otrzymane przez pracowników świadczenia z tytułu odszkodowania lub zadośćuczynienia bardzo często wiążą się z koniecznością zapłacenia podatku dochodowego. Pomimo wprowadzenia w art. 21 ust. 1 pkt 3 i pkt 3b zwolnień podatkowych, ustawodawca przewidział liczne wyjątki, które w wielu sytuacjach nie pozwalają na skorzystanie ze zwolnienia.

W szczególności należy zauważyć, że organy podatkowe ściśle interpretują pojęcie „odszkodowania”, jako takie świadczenie, którego  celem jest naprawienie szkody rzeczywistej poniesionej przez pracownika, a nie zrekompensowanie utraconych korzyści.

Pracownicy i pracodawcy muszą także zwracać szczególną uwagę na charakter wypłacanego świadczenia. Odprawy czy odszkodowania wypłacane na podstawie przepisów o szczególnych zasadach rozwiązywania stosunków pracy, a także dobrowolnych porozumień pozasądowych mogą wiązać się z ich opodatkowaniem.